Alle Bøger

Islam, hayatin farkli yonlerini dunya-ahiret dengesi icinde buyuk bir fotograf karesine sigdirmistir. Bu acidan maddi hayatin gorunen yonlerini islah ve istikamet cizgisine cektigi gibi, manevi hayat tarzini ve dunyada yer etme bicimini de selim ve sahih olana yonlendirmeyi amaclar. Insanin, bizzat var olma amacina uygun olan bu kapsayici rehberlige kendini “emanet” edisi, onu hayat yokusunda hem saglam adimlarla yurutecek hem de iyi, dogru, guzle olana kalbiyle varmasini temin edecektir. Hayata dair bu tutarlilik, bir Musliman’in fiziki yaniyla ortaya koydugu namazin, maddi bir karsilik olarak odedigi borcun, oruc surecinde yasadigi acligin ahlaki bir sonucu, vecmesi olusunu zorunlu kilmistir. Zira uzuvlarin, sozlerin hatta dunyaliklarin bahis konusu edildigi tum bu durumlar, temelde Allah rizasini amaclayan ve zahirde eyledikleriyle hem bir ic huzur hem de ahiret hesabi olarak karsilacak olan insanin ahlaki ve manevi birer sermayesini de olusturur. Islam dusuncesi, bu anlamda hukuk ve ahlakin birbiriyle besleyen birlikteligini sadece fikir ve amelde yansitmamis, bir literatur olarak raflara da naksetmistir. Bu nisanenin en ozgun yani ise, her biri ayni zamanda birer fakih olan kimi Islam alimlerinin, insanin ruhi sorumluluklari icin de kalem oynatmis olmalaridir. Tahareti namazdan once zikrederek fikhin kivamini anlatmak isteyen bu isimler, ahlaki konusurken de once akil ve kalbin temizligini soz konusu etmislerdir. Ahlaka dair ortaya konun bu kadim kylliyatin nadir orneklerinden biri de buyuk Safii fakihi Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Maverdi’nin Edebü’d-Dunya ve’d-Din’idir. Fikh nosyonu yaninda ahlak, egitim, siyaset gibi alanlarda da var olan yetkinligini esere yansitan muellif, din ve dunyayi bir potada ve ayni duruluktan eritmeyi ahlakin nihai gayesi olarak resmetmektedir. Eserde ahlaki sonuclar ve olgular geri planda var olan kalbi, zihinsel, psikolojik ve sosyolojik yonleriyle sunulmustur. Bu acidan eserin hemen basinda akil ve heva gibi insanin dogruya veya yanlisa yonelmesini temelden dizayn eden unsurlar ele alinmistir. Daha sonra ilim ahlakina genis yer veren muellif bir anlamda “iki cihan mutluluguna” goturecek bilgiye hangi niyet, ahlak ve yontemle ulasilacagini aciklamistir. Burada egitimdeki yontemlere, ogrenme gucluklerine, hoca ve ogrencide bulunmasi gereken vasiflara da deginen Maverdi, ayni zamanda bir egitim felsefesi sunmaktadir. Kitabin devaminda dini yasanti da mustakil olarak ahlakiye konu eden Maverdi, standart bir fikh kitabinda rastlanacak bilgilerin otesinde, temelde ibadetlerin hangi bilinc ve sorumlulukla yerine getirilecegini tartisirken, Islam ilim geleneiginin temel sorularindan biri olan “Nicin ibadet ediyoruz?” sualine yanit aramakta, kullugun maksadina ayan tutmaktadir. Dunya ahlakina dair bolumde ise Islami anlayisin belirgin bir yansimasi olarak; yonetim, ekonomi, adalet, dil ve kultur gibi unsurlarin ahlaktan bagimsiz dusunulmeyecegini vurgulamaktadir. Toplumsal refah icin tek tek fertlerin selamet ve istikametini onceleyen Mavardi, karsilikli sevgi ve anlayisin (uflet) uzerinde israrla durmaktadir. Bu ufletin olusmasinda din birligi disinda akrabalik iliskilerinin ve ozelde cocuk-ebeveyn iliskisinin sembolik ve bir o kadar da hayati oldugunu ortaya koymaktadir. Islenen konu ve kavramlarin farkli derece ve yonleriyle islendigi eserde iyilik de birr (ahlaki iyilik) ve maruf gibi kisimlarda ele alinmistir. Hayvancilik ve tarim gibi doneminde de revacta olan gecim yollarina dair kesitler sunan yazar sanati da ayri bir madde olarak degerlendirmistir. Bu olgular ele alinirken tarihsel unsurlar goze carpsa da genelde “calisma ahlaki” tarihsel kalmayacak bir enginlikte sunulmustur. Son ana bolum olan “nefsin edebi”nde ise durustluk, hilm, itidal gibi tesvik edilen unsurlar; kibir, ofke, yalan gibi olumsuz ogerelerle birlikte ele alinmistir. Olumsuz ahlaki hasletler sadece sakindirma yoluyla islenmemis, bu kotu sifatlarga sahip karakterlerin olusmasina neden olan psikolojik sebepler irdelenmis ayni zamanda bu vasiflardan kurtulma yollari da aranmistir. Ovulen ahlaki hasletleri kazanmak icin ortaya konulacak cabalar icin de bir rehberlik satirlarda goze carpaktadir. Islenen her konunun ayet ve hadisler disinda sahabe, tabiin gibi Islam buyuklerinin sozleriyle de temellendirildigi eser, Islam oncesi devirlerden hikmetli sozleri de barindirmaktadir. Eser cevrilirken muellifin yasadigi donemin toplumsal sartlari goz onunde bulundurulmus bu baglamda gerekli gorulen aciklamalar not olarak eklenmistir. Eser, Islam ahlak klasiklerinin; sosyoloji, psikoloji, fikih ve siyaset gibi unsurlari barindirmasiyle cok renkli olusunu da gostermektedir.

Tarih boyunca insanlik, kendisini icinde buldugu dunyaya karsi bir konumlanma ve dahasi onu deger yonunden anlamlandirma egiliminde olmustur. Insanin gudusel yani, dunyanin insana cazip gelen yonleri dolayisiyla ona yonelmesini tetiklemistir. Dunya, bu yonlerinden yararlanma sekli ve seviyesiyle insan icin bir imkan oldugu kadar, bir buyuk tehlikedir de… Kuran-i Kerim, dunyayi kimi yerlerde tek basina ed-dunya seklinde kimi yerlerde ise cesitli izafet ve sifatlardayla ele almistir. Dunya hayatinin oyun, eglence ve aldatma olusuna vurgu yapilirken, bu vurgu dunyayi busbutun tahkir anlami icermemektedir. Zira Allah bu dunyayi, kullari icin imtihan yeri olarak hikmeti geregi yaratmistir. Fakat insanoglu cogu zaman bu hayatin imtihan yonunden gafil kalarak, kapilmamasi gereken aldatici zevk ve emellerine kapilmistir. Bu kitap, insanin dunyasini ve ahiretini tarumar eden ve insan olmakliginin nimet ve rahmetine kavusmasina engel olan dunyavilesme hastaliginin Kur’an’da ne sekilde gectigine, hangi sebep ve saiklerle insalarin dunyanin aldatici cenderesine dustugune, Allaha ve onun dinine sirt cevirerek kendini dunyanin maliki gormesinin sonuclarina deginmektedir.