dünya edebiyatı

Yüzyilimiz Alman Edebiyatinin en büyük temsilcilerinden ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Heinrich Böll’ün Babasiz Evler adli bu romani, savas olgusuyla savas sonrasi atmosferinde gerceklestirilen acimasiz bir hesaplasmadir. Bu romanda savasin izdüsümlerini cephelerde degil, ama savasta ölenlerin savastan sonra da su ya da bu bicimde yasamak zorunda kalan yakinlarinin yasamlarinda bulmaya calisan yazar, böylece silahlarin susmasinin ardindan baslayan ve yikicilikta ilkinden geri kalmayan bir baska savasi da dile getirir. Bagrinda Bosna-Hersek gibi, insanlik sucunun yeni bir kanitini barindiran günümüz Avrupasi göz önünde tutuldugunda, Babasiz Evler yeni ve cok aci verici bir güncellik kazaniyor.

Benjamin Button dogdugu gün hastaneden babasiyla birlikte yürüyerek cikti. Emekleme caginda bastonla geziyor, oyuncaklardan cok babasinin purolarini asirmayi seviyordu. Büyüdükce kir saclari renklendi, kirisikliklari yok oldu; orta yasli bir adamken evlendigi kadindan delikanliyken sikildi. Benjamin’in bile akil sir erdiremedigi tersine bir hayati konu eden Benjamin Button’in Tuhaf Hikayesi, F. Scott Fitzgerald’in fantastik ögelerle dolu diger öykülerinden “Ey Kizil Sacli Büyücü!” ile bir arada.

“Endise Cagi’nin basyapiti.” – Ursula K. Le Guin
“Kiskirtici, aydinlatici, sasirtici ve büyüleyici.” – Observer
“Ben keyif aramiyorum… Gercek tehlike istiyorum, özgürlük istiyorum… Günah istiyorum.”

Aldous Huxley, sadece kurgulariyla degil, kurgudisi kitaplariyla da 20. yüzyilin en üretken isimlerinden biri. Yazarin en bilindik ve en güzlü eseri olan Cesur Yeni Dünya ise satirle öngörünün birlestigi, kendi distopyasini yaratan bir ütopya.

Teknolojinin tek gerceklik, duygularin ise uzak durulmasi gereken kavramlar oldugu bu gelecekte Ford, Tanri’nin yerini almistir. Aile kavraminin yozlasma göstergesi olarak algilandigi bu cag, soma adi verilen hap sayesinde herkesin mutlu ve hayattan keyif aldigi bir sistem üretir.

Hic kimse daha önce beraber oldugu kisiyle bir kez daha beraber olmaz, cünkü “herkes herkes icindir”. Insanlar makinelerden dogar, üretim kalitesine göre ise Alfa, Epsilon gibi siniflara ayrilir. Ancak bu sistemin disinda, sehirden uzak bir yerlerde komün hayati sürdüren bir baska topluluk daha vardir.

Bu toplulugun sürdügü yasam, teknolojinin egemenligine bir alternatif olabilir mi? Yoksa bu ütopya da basarisiz olmaya mahkum mudur?

Cesur Yeni Dünya, korkak bir gelecegin en eski anlatilarindan.

Margaret Atwood’un sunumuyla David Bradshaw’un sonsözüyle.

Yazildigi gunden beridir guncelligini kaybetmeyen Dr. Jekyll ile Bay Hyde, sayisiz esere ilham kaynagi olarak gunumuz populer kulturunde dahi etkileri gorulen bir hikayedir. Stevenson’in atesli bir kabustan etkilenerek kaleme aldigi eser sosyal bilimleri ve sanati derinden degistiren psikanalist kuramin onculu niteligindedir.

Saygin ve erdemli bir yasam suren Doktor Henry Jekyll’in yaptigi kesif, ilkel durtulerimiz ile ahlaki kurallar arasindaki tukenmeyen catismanin ve insan dogasinin ikiligine dair tartismalarin ilk orneklerinden biri haline gelmistir.

Ray Bradbury sadece bilimkurgunun degil fantastik edebiyatin ve korkunun da yirminci yuzyilindaki unsurlarindan biri.

Distopya edebiyatinin dort temel kitabindan biri olan Fahrenheit 451 ise bir yirminci yuzyil basyapiti.

Guy Montag bir itfaiyeciydi. Televizyonun hukum surdugu bu dunyada kitaplar ise yok olmak uzereydi zira itfaiyeciler yangin sondurmek yerine ortaligi atese veriyordu. Montag’ın isi ise yasadisi olanlarin en tehlikelisini yakmakti: Kitaplari.

Montag yaptigi isi tek bir gun dahi sorgulamamisti ve tum gununu televizyonla kapali odalarda geciren esi Mildred’la beraber yasiyordu. Ancak yeni komsusu Clarisse’le tanismasiyla tum hayati degisti. Kitaplarin Degerini kavramaya baslayan Montag artik tum bildiklerini sorgulayacakti.

Insanlarin ugruna canlarini feda etmeyi goze aldigi bu kitaplarin icinde ne vardi? Gerceklerin farkina vardiktan sonra bu karanlik toplumda artik yasayabilir miydi?

“Bir komplo var, Harry Potter. Bu yil Hogwarts Cadicilik ve Buyuculuk Okulun’da dehset verici seyler yapmak icin bir komplo.”

Dort melek tarafindan korunan Kadimzamanlar, evrenin kalbidir.

Burada zaman farkli akar.

Bu ne hukumetlerin, ne generallerin ne de baskanlarin tarihidir. Kadimzamanlar’in her sakini kendi zamaninin hikâyesini yazar:

İnancini  yitiren toprak sahibi Popielski, gecmisinden kopmak istemeyen Michał, kendini ormana hapseden Kotu Adam, savasla birlikte vicdanini yitiren Ivan Mutka, dunyanin karmasasini emen kahve ogutucusu, deliligin sinirlarinda dolasan ve kabul edilmeyen Basak, olumun yasami olan mantar miselleri, aglamayi unutan Paweł, degisimlerle calkalanan insan karsisinda hic degismez gozuken meyve bahceleri…

Peki kim yazmaktadir zamanin kaderini?

Dunyanin bir mikrokozmosu olarak irdelenen bu mitsel Polonya kasabasindan kesitler sunuyor; 1914’ten 1980’e kadar insanligin degisimini, Kadimzamanlar’da yasayan ucneslin arketip fertleri uzerinden anlatiyor.

İki savas arasindaki cokusu, masalsi oldugu kadar vurucu bir tonda resmederek okuru varlik, hiclik, zaman, modernite, fanilik uzerine dusunmeye cagriyor.

Jack London’in yari otobiyografik romani Martin Eden, 20. yuzyil basinda sosyal ve ideolojik meseleler agirlikli icerigiyle Amerikan edebiyatinda buyuk olcude kabul gormustur. London farkli siniflar arasindaki zihniyet ve deger farklarini gozlerimizin onune sererken, statu ve servetin Amerikan toplumundaki hayati onemine isaret eder. Romanin ana temalarindan biri, basari ve refah yolunun sosyal sinif farki gozetilmeksizin herkese acik oldugu sekilinde ozetlenebilecek Amerikan Ruyasidir. Ya da bu idealin yarattigi muazzam hayal kirikligi…

London, romani bir sanatcinin cirakliktan olgunluga gecis surecini isleyen Kunstlerroman geleneginde yazmistir. Martin’in aski ugruna egitimsiz genc bir isciden basarili ve rafine bir yazara donusum mucadelesini anlatir. Kahramani hedefine ulastiginda ise motivasyonunu ve heyecanini coktan yitirmis, trajik bir sona dogru suruklenmektedir artik…

Omer Hayyam’in Rubaiyat’inin cevresinde donen icice iki oyku… 1072 yilinda, Hayyam’in Semerkant’inda baslayan ve 1912’de Atlantik’te bit(mey)en bir seruven… Bir elyazmasinin yazilisinin ve yuzlerce yil sonra okunurken onun ve İran’in tarihinin de okunusunun oykusu/tarihi…